BELLEĞİ YAZMAK: ALMAN EDEBİYATINDA KÜLTÜREL BELLEĞİN SEMBOLİK TEMSİLLERİ

Kültürel çalışmaların kılavuz kavramlarından biri olan bellek bugün yalnızca akademik söylemde değil siyaset, medya ve edebiyat alanlarına ilişkin söylemlerde de yerleşik hale gelmiştir. Kavramın düşünsel yolculuğu, kişisel deneyimlerin sözlü aktarımına dayalı iletişimsel bellekten edebiyatın da dahil olduğu kurumsallaşmış ve sabit bir kültürel belleğe geçişi varsayar. Bu açıdan kültürel bellek, bir grubun kolektif kimliğini sabitleyip güvence altına almaya hizmet eder ve bunu yaparken nesilleri öne çıkarır. Nesiller aslen bellek toplulukları olarak anlaşıldığından, hatırlama kültürü üzerine çalışmalar nesil değişimine belirleyici bir önem atfeder. 

Bu seminerde bellek kuramının temel çıkarımlarını takip ederek Alman edebiyatında militarizme, nasyonal sosyalizme ve II. Dünya Savaşı’nın geride bıraktığı her türlü enkaza ilişkin bellek değişimlerini mercek altına alacağız. Savaşın yol açtığı felaketlere bizzat tanıklık edenlerin anlatılarında ifade bulan canlı hafızadan kültürel belleğin organize ve sembolik biçimlerine geçişi gösteren bu değişimler, 20. yüzyılda modern uygarlığın çöküşüne dair hangi anlatının gelecek nesillere aktarılacağı sorusuyla ilişkilenirler. Zira Almanya’nın II. Dünya Savaşı ve sonrasına dair değişen tarihsel belleği, suçluluk söylemi ile ulusal acı ve mağduriyet söylemi arasındaki çözülmemiş gerilimi açığa çıkarır. Kamuoyunda bugün de süren ve hangi tarihsel söylemin doğru olduğunu çevreleyen polemikler, Almanların bir fail ve giderek bir kurban topluluğu olarak anlatısal kimliği hakkındaki tartışmanın henüz bitmediğini kanıtlamaktadır. Bu tartışmanın boyutlandırdığı yazınsal söylemde söz konusu anlatısal kimliğin (özellikle de aile, ev ve yer yurt motifleri üzerinden) nasıl inşa edildiğine bakarak seminerin kapsamını genişleteceğiz. Bu çerçevede eserlerinden bahsedeceğimiz yazarlar arasında Thomas Mann ve Heinrich Böll gibi Alman edebiyatının öncü isimlerinin yanı sıra Uwe Timm ve Jenny Erpenbeck gibi çağdaş yazarlar da var.