CUMHURİYET VE LAİKLİK

Hiç şüphesiz hilafet kurumu en zorlu dönemecini 1919-1924 Türkiye’sinde yaşadı. Anadolu hareketi işgalci güçlere karşı mücadele verirken bir yandan da hilafet ve saltanatı kurtarmak sloganına sarıldı. Zaferin ardından gelen dönemde eski rejimi tasfiye işlemi sürdürülürken kısa bir süre için hilafete dokunulmadı. Ancak ulusal mücadelenin başından beri ulusal egemenlik ilkesi hayata geçirilmeye çalışılmış, daha barış antlaşması imzalanmadan saltanat kurumu kaldırılmıştı. Bu çoğu kimse için beklenmedik bir gelişme değildi. Alt yapısı II. Meşrutiyete uzanan siyasal programın zorunlu bir evresiydi. Yeni rejim, kurumsallaşmasını laik ilkeler üzerinde inşa ederken, geleneksel yapının temsilcilerinden olan hilafetle yetki paylaşımından özenle kaçınmıştı. Hilafet kökleri geleneğe dayalı biçimde varlığını sürdürürken yeni rejimle hesaplaşma isteğindeki çevrelerin umudu haline gelmişti. Cumhuriyet tercihini laiklikten yana yaparken gerekli koşulları oluşturma konusunda da beklenildiği ölçüde radikal davranmaktan kaçınmayacaktı. Nitekim 1924 yılında yoğunlaşan hilafetin yeni yapı içindeki konumuna dair tartışmalar bir zaman sonra halk egemenliğine dayalı bir yapı içinde saltanatla neredeyse özdeşleşmiş bu kurumun yerinin olup olmadığı şekline bürünecekti. Hilafetin kaldırılması ulus devletin oluşum sürecinde siyasal sistemin laikleşmesi noktasında atılmış cesur bir adımdı.

Hilafetin kaldırılmasının dinin devlet üzerindeki denetiminin bertaraf edilmesini esas alan laikleşme projesinde önemli bir adım olduğunu ortaya koyan en dikkat çekici gelişme ilga kararıyla aynı gün kabul edilen Tevhid-i Tedrisat kanunuydu. Siyasal yaşamdaki iki başlılığın ortadan kaldırılışında olduğu gibi vatandaşın yaratılması sürecinde eğitimin çağdaşlaştırılması ve düalist görünümden uzaklaştırılması da yeni rejimin başlıca hedefleri arasındaydı. Bu seminerde Cumhuriyetin ilanına giden süreçte ve sonrasında hilafet makamının tarihsel serüveni iç ve dış konjonktürler dikkate alınarak incelenecektir.