YIKIM VE BELLEK: SAVAŞ SONRASI ALMAN EDEBİYATINDA MAĞDURUN TEMSİLLERİ

Theodor W. Adorno’nun “Auschwitz’den sonra şiir yazmak barbarlıktır” sözü, yalnızca Alman edebiyat tarihinin değil, dünya edebiyat tarihinin de en ünlü beyanlarından biridir. Adorno’nun ilk kez dile getirdiği 1949’dan bu yana bu tanım filozoflar, edebiyatbilimciler ve yazarlar arasında çokça tartışma ve muhalefet yaratmış, karşı tezlerle çürütülmeye çalışılmıştır. Kimi zaman Holocaust’un ardından yazılacak her türlü şiir karşısında yer alan genel bir tavır olarak, kimi zaman Auschwitz ve toplama kampları hakkında yazılan şiirlerin temsiline yönelik spesifik bir yasak olarak, kimi zaman da provokatif bir beyan olarak anlaşılmıştır. 

Edebiyat ve sanat alanına taşınan bu tanım, II. Dünya Savaşı sonrası dönemin estetik söyleminde belki de en önemli dönüm noktasıdır. Bu dönüm noktası, Holocaust’un ardından Almanların nasıl ve ne yazabileceği sorusuna yalnızca yazınsal bir yanıt arayışı olarak ortaya çıkmaz. Aynı zamanda varoluşsal ve –zorunlu olarak– etik bir söylem alanını da doğurur. Bu seminerde, öncelikle Adorno’nun Alman entelektüel çevrelerinde açtığı bu tartışmanın yansımalarını kültürel ve sosyo-politik referansları açısından ele alacağız. Bu bizi Almanya’ya özgü bellek alanının somut sonuçlarıyla hesaplaşmada öne çıkan yazınsal stratejilere, dolayısıyla da savaşın bıraktığı izler üzerinden inşa edilen hatırlama kültüründe mağdurun/kurbanın yazınsal eserlerdeki temsiliyet sorununa götürecek. Seminerde bahsedeceğimiz yazar ve şairler arasında Ölüm Fügü’yle (1948) Paul Celan, Kurtlar Arasında Çıplak (1958) adlı eseriyle Bruno Apitz ve Kızıl adlı romanıyla Alfred Andersch (1960) gibi isimler bulunuyor.